Diweddariad polisi

DATBLYGIADAU POLISI MEWN RHANNAU ERAILL O’R DU

Y DU

Reeves yn cadarnhau rhewi LTLl ac yn cynyddu CYGau

Cadarnhaodd y Canghellor Rachel Reeves gynlluniau i ail-rewi cyfraddau’r Lwfans Tai Lleol (LTLl) yn ei Chyllideb fis Tachwedd.

Daeth hyn er gwaethaf data swyddogol yn dangos bod rhenti preifat wedi codi ar y gyfradd uchaf erioed yn y 12 mis blaenorol.

Mae cyfraddau LHA i fod wedi’i gyplysu â’r 30 y cant rhataf o renti lleol (neu 50 y cant tan 2011) ond mae’r Trysorlys wedi eu rhewi dro ar ôl tro i arbed arian. Adferwyd y cyfraddau i’r 30^ain canradd ym mis Ebrill 2024 ond roedd rhewi o’r newydd yn rhan hanfodol o’r cynlluniau gwariant a etifeddwyd gan Lafur.

Cododd rhenti preifat o 9.1 y cant ar draws y DU yn y flwyddyn hyd at fis Tachwedd, yn ôl y Swyddfa Ystadegau Gwladol, i fyny o 8.7 y cant yn y 12 mis hyd at fis Hydref.

Cynyddodd rhenti cyfartalog i £1,362 (9.3 y cant) yn Lloegr, £772 (8.0 y cant) yng Nghymru a £980 (6.5 y cant) yn yr Alban.

Gwrthododd y canghellor y galw am godi neu ddileu’r cap ar fudd-daliadau, dileu’r dreth llofft neu’r terfyn dau-blentyn.

Fodd bynnag, gallai ei phrif fesur i godi refeniw hefyd effeithio’n sylweddol ar dai. Addawyd cyllid ychwanegol i ddiogelu gwasanaethau cyhoeddus rhag y cynnydd yng nghyfraniad yswiriant gwladol cyflogwyr ond, hyd yma, nid i wasanaethau mewn digartrefedd, gofal a chymorth tai sy’n cael eu comisiynu gan y sector cyhoeddus.

LLOEGR

Hwb deublyg y Gyllideb i landlordiaid cymdeithasol

Daeth Cyllideb San Steffan â rhywfaint o ryddhad i gymdeithasau tai ac awdurdodau lleol hyd yn oed os bydd yn rhaid i atebion hirdymor aros tan adolygiad gwariant y Gwanwyn.

Cyhoeddodd y Canghellor £500 miliwn ychwanegol i’r Rhaglen Tai Fforddiadwy ond dim ond yn rhannol y gwna hynny’n iawn am gostau cynyddol sy’n llyffetheirio codi cartrefi newydd.

I roi hynny yn ei gyd-destun, cynhwysai’r Gyllideb hefyd £3 biliwn mewn gwarantau ychwanegol i’r sector preifat, i adeiladwyr tai bychain a datblygwyr adeiladu-i-rentu.

Yn bwysicach efallai i gyllid landlordiaid cymdeithasol oedd ymgynghoriad ar setliad hirdymor newydd a allai weld rhenti cymdeithasol yn codi yn unol â chwyddiant CPI ac 1 y cant y flwyddyn am bum mlynedd neu o bosibl yn hwy.

Fodd bynnag, ymddangosai bod y llywodraeth wedi diystyru ailgyflwyno cydgyfeiriant rhent, y dywed landlordiaid y byddai’n datgloi buddsoddi pellach. A bydd landlordiaid yn cofio y rhoddwyd y gorau i setliadau ‘tymor-hir’ blaenorol pan newidiodd yr amgylchiadau.

Cafodd cynghorau rywfaint o ryddhad a addawyd ers tro gyda lleihad mewn gostyngiadau hawl-i-brynu, a hawl i gadw 100 y cant o dderbyniadau gwerthiant.

Fodd bynnag, ychydig iawn a wna £233 miliwn ychwanegol i fynd i’r afael â digartrefedd a chysgu ar y stryd i leddfu gostau llety dros-dro sydd wedi codi i’r entrychion a wedi gwthio rhai cynghorau i fin methdaliad. Ni weithredodd y canghellor ar y galw am godi cap ar gyllid llety dros-dro.

YR ALBAN

Y Llywodraeth yn adfer cyllid tai fforddiadwy

Mae Llywodraeth yr Alban wedi newid ei phenderfyniad i dorri bron £200 miliwn o’r Rhaglen Cyflenwi Tai Fforddiadwy.

Wrth gyhoeddi’r Gyllideb Ddrafft ym mis Rhagfyr, dyrannodd y gweinidog cyllid Shona Robison £768 miliwn i’r rhaglen ar gyfer 2025/26, sef cynnydd o 38 y cant ar £556 miliwn eleni.

Mae hyn yn gwrthdroi toriad Llywodraeth yr SNP o dan y cyn-brif weinidog Humza Yousaf fis Chwefror 2024 ond nid yw ond 2 y cant yn uwch na’r gyllideb ar gyfer 2023/24.

Daeth y penderfyniad yn sgil hwb i raglen gyfalaf Llywodraeth yr Alban yn dilyn Cyllideb y DU ym mis Tachwedd.

Dengys ffigurau swyddogol a gyhoeddwyd yn ddiweddarach ym mis Rhagfyr bod codi tai fforddiadwy ar ei lefel isaf ers 2013.

Meddai Shona Robison: ‘Rydym yn mynd i wneud mwy ar dai, gan fuddsoddi £768 miliwn mewn tai fforddiadwy. Golyga hynny y gall 8,000 eiddo newydd ar gyfer rhent cymdeithasol, rhent canolig a pherchentyaeth cost-isel gael eu hadeiladu neu eu caffael eleni, gyda gwariant yn ôl i lefel uwch nag ydoedd ddwy flynedd yn ôl.’

GOGLEDD IWERDDON

Tai cymdeithasol yn cael buddsoddiad ‘sylweddol’

Croesawodd y sector tai £100 miliwn ychwanegol ar gyfer tai cymdeithasol a gyhoeddwyd gan y gweinidog cyllid Dr Caoimhe Archibald yn y gyllideb ddrafft ar gyfer 2025/26.

Bydd cyllid cyfalaf ar gyfer yr Adran Cymunedau yn cynyddu o £270 miliwn yn gyffredinol o dan gynlluniau sy’n destun ymgynghoriad a buddsoddir yn ychwanegol mewn seilwaith dŵr gwastraff i hybu’r cyflenwad tai cyffredinol.

Justin Cartwright, cyfarwyddydd Sefydliad Tai Siartredig (CIH) Gogledd Iwerddon: ‘Mae’r swm sylweddol hwn yn gosod sylfaen hanfodol ar gyfer darparu mwy o dai cymdeithasol newydd, gan ymateb i’r angen brys am gartrefi fforddiadwy ledled Gogledd Iwerddon. Tra bod heriau’n parhau, mae’r cyllid hwn yn gyfle gwerthfawr i adeiladu ar y cynnydd a wnaed eleni. Mae’r dyraniad uwch o’i gymharu â dyraniad cychwynnol 2024/25 yn dangos ymrwymiad i fynd i’r afael â’r argyfwng tai.’

LLYWODRAETH CYMRU

Cyllideb ddrafft yn cynyddu’r cyllid ar gyfer tai

Ceid cyllid ychwanegol ar gyfer tai cymdeithasol newydd a chymorth tai yng Nghyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru ar gyfer 2025/26.

Ynghyd â hwb i iechyd a gofal cymdeithasol, trafnidiaeth ac addysg, cyhoeddodd yr ysgrifennydd cyllid Mark Drakeford £81 miliwn yn fwy o arian cyfalaf i godi mwy o gartrefi ar rent cymdeithasol.

Cadarnhaodd dogfennau’r gyllideb yr âi’r arian i’r Grant Tai Cymdeithasol a’r Rhaglen Gyfalaf Llety Trosiannol ‘a fydd yn darparu mwy o gartrefi ar rent cymdeithasol gan gefnogi ein gwaith i roi terfyn ar ddigartrefedd a sicrhau bod gan bawb yng Nghymru le addas a diogel i’w alw’n gartref’.

Yn ychwanegol, clustnodwyd £26.25 miliwn pellach o gyfalaf trafodion ariannol i barhau i gefnogi benthyciadau i gymdeithasau tai a £5.5 miliwn pellach o gyllid cyfalaf yn y Rhaglen Byw’n Annibynnol sy’n cefnogi gwaith i addasu tai.

Gyda’r Grant Cymorth Tai, dywedodd Cymorth Cymru bod y cynnydd o £13 miliwn y llynedd yn llinell sylfaen, a bod cynnydd pellach o £21 miliwn ar gyfer 2025/26, fel y dylai’r GCT fod yn gyfanswm o £203 miliwn y flwyddyn nesaf.

Pwyllgor y Senedd yn galw am hwb mawr i dai cymdeithasol

Galwodd un o bwyllgorau dylanwadol y Senedd am fwy o fuddsoddi mewn tai cymdeithasol a chreu corfforaeth ddatblygu genedlaethol i gyflymu’r gwaith o adeiladu tai drwy brynu tir a chynllunio tai ledled Cymru.

Dywedodd adroddiad gan y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai ym mis Tachwedd y byddai awdurdodau lleol a chymdeithasau tai yn cael trafferth adeiladu’r nifer o gartrefi sydd eu hangen ac argymhellodd gorfforaeth ddatblygu newydd a allai eu helpu i weithio ar safleoedd llawer mwy.

Dangosai tystiolaeth i’r pwyllgor bod gwledydd fel Denmarc a Chanada yn defnyddio corfforaethau datblygu, gan ddweud y dylai Cymru anelu at ddysgu gan yr enghreifftiau llwyddiannus hyn.

Mae’r pwyllgor yn galw ar Lywodraeth Cymru i gynyddu’r swm sy’n cael ei wario ar dai cymdeithasol i adeiladu 60,000 yn fwy o gartrefi, gyda’r nod yn y pen draw bod 20 y cant o stoc tai Cymru yn y categori hwn, i fyny o 16 y cant heddiw.

Dywedodd yr adroddiad hefyd y dylai Banc Datblygu Cymru, corff a gyllidir gan Lywodraeth Cymru i gyllido busnesau, ddod yn gyllidwr uniongyrchol datblygiadau tai cymdeithasol, gan gynnig telerau mwy ffafriol o bosib na’r rhai a gynigir i landlordiaid cymdeithasol yn gyfredol gan fuddsoddwyr preifat.

Clywodd y pwyllgor fod gan dai cymdeithasol restrau aros hir o bobl sydd ag angen gwahanol fathau o lety ac nad yw’r math o dai sydd ar gael yn aml o’r math sydd eu hangen.

Mae llawer yn gartrefi dwy- neu dair-llofft, sy’n blaenoriaethu teuluoedd, sy’n golygu bod pobl sydd ag angen eiddo un-llofft yn sownd ar restrau aros yn hwy.

Mae’r pwyllgor yn annog Llywodraeth Cymru i weithio gydag awdurdodau lleol a chymdeithasau tai i wneud yn siŵr bod digon o gartrefi un-llofft yn cael eu hadeiladu i leihau’r pwysau ar restrau aros.

Pryderai’r pwyllgor na fydd nod Llywodraeth Cymru o 20,000 o gartrefi cymdeithasol newydd erbyn 2026 yn cael ei gyflawni, a hyd yn oed os gwneir, na fydd yn ddigon i ateb y galw.

Gweinidog yn canmol ‘cam sylweddol ymlaen’ i dai fforddiadwy

Canmolodd yr ysgrifennydd tai Jayne Bryant waith cyd-fenter newydd o landlordiaid cymdeithasol cyn ei lansiad swyddogol fis Ionawr.

Cynhyrchodd Tai ar y Cyd, cyd-fenter 23 o landlordiaid cymdeithasol yng Nghymru, lyfr patrymau arloesol o ddyluniadau safonol y dywed y bydd yn helpu i wneud adeiladu cartrefi yn fwy cynaliadwy, ynni effeithlon a chost-effeithiol.

Mae’r llyfr patrymau’n cynnwys cynlluniau ar gyfer 15 math o dai a 18 o amrywiadau, o fflatiau un-llofft a thai pedair-llofft i fyngalos a fflatiau sy’n gwbl hygyrch i gadeiriau olwyn.

Dywedir bod manteision y llyfr patrymau newydd yn cynnwys cartrefi o ansawdd uwch, adfywio economaidd, adeiladu cyflymach, ddeunyddiau carbon-isel, sicrwydd cost, llai o wastraff, a llai o darfu ar gymunedau.

Lansiwyd y llyfr a’r canllaw dylunio yn swyddogol mewn digwyddiad ym Mhrifysgol Cymru Y Drindod Dewi Sant, campws Abertawe.

Dywedodd Jayne Bryant: ‘Dwi wrth fy modd bod Llywodraeth Cymru wedi chwarae ei rhan i gefnogi’r cywaith hwn, gyda chyfraniad o £300,000 ochr yn ochr â’r £580,000 a gyfrannwyd gan aelodau’r consortiwm.

‘Dwi’n edrych ymlaen at weld effaith y llyfr patrymau dros y blynyddoedd nesaf o ran cefnogi ein huchelgais o gynyddu nifer y tai fforddiadwy.’

Estyn Cymorth i Brynu Cymru

Estynnir Cymorth i Brynu Cymru am 18 mis arall tan fis Medi 2026, meddai’r ysgrifennydd tai Jayne Bryant mewn datganiad cyn y Nadolig.

Roedd y cynllun, sydd wedi rhoi benthyciadau ecwiti i 14,000 o deuluoedd i brynu cartref newydd er ei lansio fis Ionawr 2014, i fod i ddod i ben yn Ebrill 2025. Caeodd cronfa gyfatebol Lloegr fis Mawrth 2023.

Dywedodd y gweinidog: ‘Wrth gyhoeddi’r estyniad heddiw, rwyf am roi sicrwydd i rai sy’n gobeithio prynu cartref fod y cynllun yn parhau. Dwi hefyd am roi sicrwydd i’r 50 o ddatblygwyr a busnesau SME sydd wedi cofrestru gyda’r cynllun.’

Ymgynghoriadau

Mae ymgynghoriadau agored sydd o ddiddordeb i ddarllenwyr WHQ yn cynnwys:

Ffioedd yswiriant a ganiateir ar gyfer landlordiaid, rhydd-ddeiliaid ac asiantiaid rheoli eiddo – ymatebion erbyn 24 Chwefror

CYMRU

Cymdeithasau’n cwblhau’r cyfuno

Cyfunodd RHA Cymru a Grŵp Tai Coastal i fynd yn Grŵp Beacon Cymru ar Ionawr 2.

Dywedodd y pâr eu bod yn creu sefydliad â 10,000 o gartrefi ar gyfer y dyfodol a fyddai’n codi’r safon yn gyson i ddarparu gwasanaethau a chartrefi gwell i breswylwyr.

‘Rydym yn canolbwyntio ar dwf a buddsoddi mewn cartrefi a gwasanaethau presennol i greu sefydliad mwy gwydn â chyrhaeddiad daearyddol ehangach,’ meddent.

Cafodd penodiadau allweddol ar gyfer y grŵp newydd eu datgelu y llynedd, gyda Debbie Green yn brif weithredydd y grŵp, Luke Takeuchi yn ddirprwy brif weithredydd, Pete Hughes yn gadeirydd a Patrick Hoare yn is-gadeirydd.

A’r buddugwyr yw …

Cyhoeddwyd enillwyr Gwobrau Tai Cymru 2024 mewn seremoni arbennig yng Nghaerdydd ym mis Rhagfyr.

Mae’r gwobrau, a drefnir gan Sefydliad Tai Siartredig (CIH), yn cydnabod creadigrwydd, angerdd ac arloesedd sefydliadau tai ac unigolion ar draws y sector. Derbyniodd gwobrau eleni fwy na 54 o enwebiadau mewn 17 categori, yn cynnwys tîm tai y flwyddyn, rhagoriaeth mewn arloesedd tai, a chynaliadwyedd mewn tai.

Cynhwysir pob ymgais ar restr fer Gwobrau Tai Cymru yn y 2024 Good Practice Compendium, dogfen ddysgu graidd yn llawn ysbrydolaieth, syniadau ac arloesedd i helpu pawb ar draws y sector i greu dyfodol lle bydd gan bawb le i’w alw’n gartref.

Yr enillwyr a gyhoeddwyd yn y seremoni dan nawdd Aico, oedd:

TÎM TAI Y FLWYDDYN –

noddwyd gan Tai Sir Fynwy

Tîm ymateb i ddigwyddadau difrifol – Tai Taf

CYFLAWNYDD IFANC YN Y MAES TAI –

noddwyd gan Tai Tarian

Jazmin Pugh – Barcud Cyf

YMGYRCH Y FLWYDDYN

Paul Price a Laura Morris – Gwasasnaethau Eiddo Llanw

RHAGORIAETH MEWN CRAFFU AR DENANTIAID

Craffu yn y ffordd hyblyg – Hafod

RHAGORIAETH MEWN GWASANAETHU CWSMERIAID –

noddwyd gan Llanw

Cynhwysedd cyllidol – Tai Sir Fynwy

RHAGORIAETH MEWN IECHYD A LLESIANT

MAGPIE – Trivallis

RHAGORIAETH MEWN ARLOESEDD TAI

Achrediad DAHA ar gyfer achostion o drais domestig – Trivallis

GWEITHIO MEWN PARTNERIAETH –

noddwyd gan Lovell

Cydweithio arloesol – Partneriaeth gyntaf o’i bath i fynd ati i ddatgarboneiddio cartrefi – Adra mewn partneriaeth â Busnes@LlandrilloMenai, Prifysgol Bangor

RHAGORIAETH MEWN ATAL DIGARTREFEDD –

noddwyd gan Pobl

Tai Ffres – United Welsh mewn partneriaeth gyda Llamau

RHAGORIAETH MEWN HYBU CYDRADDOLDEB AC AMRYWIAETH –

noddwyd gan Tai Wales and West

Grwp Cydraddoldeb, Amrywiaeth a Chynhwysedd – Cartrefi Melin

CYNALIADWYEDD MEWN TAI –

noddwyd gan Blake Morgan

Arwain y ffordd at ddyfodol gwrddach – Adra

CEFNOGI CYMUNEDAU –

noddwyd gan Cartrefi Dinas Casnewydd

Fit and fed – Cymdeithas Tai Merthyr Tudful

DATBLYGU TAI O ANSAWDD UCHEL

Llysfaen – Cymdeithas Tai Merthyr Tudful mewn partneriaeth â Cyngor Bwrdeistref Sirol Merthyr Tudful

CONTRACTWR Â FFOCWS AR Y GYMUNED

#buildSHED @ Big Shed – Willis Construction Cyf gyda RHA Cymru

CREU LLEFYDD POSITIF

Gerddi a Rhandiroedd Undod Pill – Cartrefi Dinas Casnewydd

CEFNOGI BYW’N ANNIBYNNOL

Tai Ffres – United Welsh mewn partneriaeth gyda Llamau

RHAGORIAETH MEWN PROFFESIYNOLDEB, DYSGU A DATBLYGU

Bron Ambition – Rhaglen Darpar-reolwyr – Tai Cymunedol Bron Afon

Cartrefi i bobl ifanc mewn adeilad hanesyddol yn y Bae

Trawsnewidiwyd deilad rhestredig Gradd II yng nghalon Bae Caerdydd yn fflatiau i ddarparu cartrefi y mae mawr angen amdanynt i bobl ifanc.

Addaswyd St Line House, yn sgwâr hanesyddol Mount Stuart, yn 17 o fflatiau gyda gofod swyddfa. Mae’r fflatiau’n cael eu gosod gan Tai Ffres, gwasanaeth tai ieuenctid ar gyfer pobl ifanc 16-25 oed a ddarperir gan United Welsh a Llamau.

Gweithiodd United Welsh gyda Savills a Hugh James i gaffael yr adeilad, y credir ei fod yn dyddio’n ôl i 1900. Adnewyddwyd St Line House yn ddiweddarach gan Willow Property Group i greu pum fflat dwy-lofft, naw fflat un-llofft a thair fflat stiwdio.

Mae cost rhentu fflat yn St Line House gyda’r isaf yng Nghaerdydd.

Dywedodd Amanda Oliver, rheolydd prosiectau Tai Ffres: ‘Mae Tai Ffres yn ceisio symud y tu hwnt i ffocws cul o roi dim ond to uwch eu pen i bobl ifanc, i ddarparu ffordd fwy cyflawn o fynd ati gyda thai a chymorth gyda chyllid, datblygu sgiliau a chysylltiadau cymunedol ,os mynn preswylwyr.’

Mae Tai Ffres yn costio llai i bwrs y wlad na llety digartrefedd dros-dro. Mae’r gwasanaeth yn elwa ar fenthyciadau cyfalaf llog-isel gan Lywodraeth Cymru, sy’n helpu i gadw costau’r gwasanaeth yn isel, tra bod mwy o gartrefi i bobl ifanc yn cael eu caffael i’w hailddatblygu.

Sefydlwyd Tai Ffres gyda chymorth ariannol gan Gronfa Tai Arloesol Llywodraeth Cymru, ac mae’n parhau i dderbyn cymorth gan Lywodraeth Cymru, clymblaid Dileu Digartrefedd Ieuenctid Cymru a Chyngor Caerdydd.

Mae Trivallis wedi cwblhau gwaith i drawsnewid hen Ysgol Meisgyn yn 11 o gartrefi fforddiadwy i’r gymuned.

Gweithiodd y gymdeithas tai, o Rhondda Cynon Taf, mewn partneriaeth â Cartrefi Cyf i wneud y gwaith ailddatblygu a dechreuodd yr adeilad hanesyddol groesawu tenantiaid cyn y Nadolig. Gwnaed y prosiect hwn yn bosibl diolch i Grant Tai Cymdeithasol, a gefnogir gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf a Llywodraeth Cymru.

Prynodd Trivallis yr adeilad ym mis Tachwedd 2019 a dylunio’r ailddatblygiad yn ofalus i ddarparu cartrefi o ansawdd uchel tra’n diogelu cymeriad unigryw’r adeilad.

Mae’r ailddatblygiad hwn yn dilyn gwaith llwyddiannus Trivallis yn Llantrisant, lle trowyd ysgol ddadfeiliedig yn 18 o gartrefi newydd.